شهرسازی و مهندس شهرساز
شهرسازی مجموعه ای از روش ها است که با بررسی کلیه تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کالبدی یک شهر، روابط موجود در شهر را در قالب یک نظام هماهنگ، مدیریت و سازماندهی میکند. تلاش برای ایجاد محیطی سالم، ایمن و با کیفیت مهمترین دغدغه شهرسازی است.
متخصص شهرسازی کسی است که با مطالعه و بررسی روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی حاکم بر شهر، برنامهای مناسب برای آینده یک شهر ارائه دهد. 

آموزش مهندسی شهرسازی
رشد و توسعه شهرنشینی و شهرگرایی در دهه های اخیر و در پی آن بروز مسایل زندگی شهری، هدایت توسعه شهرها و مناطق پیرامون آن ها اهمیت ویژه ای یافته است. با توجه به این واقعیات، حرفه شهرسازی و تربیت متخصصین شهرسازی اهمیت می باید. آموزش در دوره مهندسی شهرسازی زمینه ای مناسب برای ساماندهی و هدایت توسعه و حفاظت و بهره بروری از منابع موجود و بالقوه محیطی در نقاط شهری را فراهم می آورد.
مهندسی شهرسازی عبارت از مجموعه آگاهی علمی، فنی در سطح آموزش های عمومی حرفه شهرسازی است. دانش آموختگان این دوره قدرت اجرایی طرح سکونتگاه های شهری و یا در حال شهری شدن را در چارچوب آموزش ها، آگاهی ها و مهارت های علمی- فنی خواهند داشت.
دوره کارشناسی مهندسی شهر سازی در پی تحقیق بخشیدن به موارد زیر است:

• گسترش دانش و مهارت شهرسازی به منظور تربیت نیروی انسانی آگاه و کارآ که بتواند در خدمت رشد و تحول همه جانبه کشور قرار گرفته و نظارت و مراقبت بر توسعه پایدار شهری براساس طرح های مصوب را بر عهده گیرد.
• تربیت کارشناسانی که بتوانند رابطه مناسب بین برنامه های اجتماعی- اقتصادی و توسعه ای را در اجرای طرح های شهری فراهم آورند و بر اجرای طرح ها و برنامه های توسعه نظارت نموده و در ارتقاء کیفیت و کارآیی محیط های شهری موثر باشند.
• زمینه های علمی و فنی دوره های تخصصی شهرسازی را تقویت کرده و آماده سازی زمینه برای دوره تخصصی کارشناسی ارشد و دکتری شهرسازی را در دستور کار قرار می دهد.

ادامه تحصیل
در حال حاضر امکان ادامه تحصیل دانش آموختگان مهندسی شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد، دکتری و پسا دکتری در داخل و خارج از کشور فراهم می باشد.
در مقطع کارشناسی ارشد این رشته در داخل کشور دارای گرایش های برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی منطقه ای،  طراحی شهری و مدیریت شهری می باشد.
همچنین دانش آموختگان رشته شهرسازی می توانند در داخل و خارج از کشور در رشته هایی نظیر برنامه ریزی حمل و نقل شهری، برنامه ریزی مسکن، برنامه ریزی زیست محیطی، آمایش سرزمین و ... به ادامه تحصیل بپردازند.

توانایی های یک مهندس شهرساز
 دانشجوی شهرسازی در طول مدت تحصیل قدرت تحلیل بالا در حل مسایل و مشکلات شهری در ابعاد مختلف کالبدی، اقتصادی، جمعیتی و اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و ...، تسلط بر  مبانی جامعه شناسی و اقتصاد شهری، تحلیلی های آماری و مدل سازی، آشنایی با مفاهیم محیط شناسی و روان شناسی محیطی را می آموزد.
همچنین با مفاهیم هنری و تکنیکی طراحی مثل روانشناسی رنگ ها، رسم فنی، پرسپکتیو و هندسه فضایی آشنا  و در  طراحی فضا به صورت دو بعدی و سه بعدی چیره می گردد.
داشتن روحیه کار گروهی و توانایی انجام فعالیت های مشترک و گروهی از دیگر تونایی های متخصصین شهرسازی است.
تسلط بر نرم افزارهای تخصصی عامل مهمی در موفقیت یک مهندس شهرساز به شمار می روند. برخی نرم افزارهای تخصصی شهرسازی عبارت اند از:

• نرم افزارهای ترسیمی مانند AutoCad
• نرم افزارهای تحلیلی مانند Arc GIS
• نرم افزارهای گرافیکی مانند PhotoShop
• نرم افزارهای مدل سازی 3 بعدی مانند SketchUp و CityEngine
• نرم افزارهای آماری مانند SPSS
• نرم افزارهای عمومی مانند مجموعه Microsoft Office

برنامه ریزی  و هدایت توسه یک شهر نیازمند تخصص های مختلف می باشد و از این رو شهرسازی در ارتباط نزدیک با رشته هایی نظیر معماری، عمران، حمل و نقل، علوم اجتماعی، جامعه شناسی، اقتصاد، جغرافیا، روانشناسی و...  قرار دارد. بنابراین متخصصین شهرسازی در عین آشنایی با این تخصص ها به عنوان مدیر تیم های مختلف تخصصی و هماهنگ کننده آن ها می تواند در فرایند ساماندهی و بهبود فضاهای زیستی و محیطهای زندگی در سطوح مختلف روستایی، شهری و منطقهای نقش مؤثر داشته باشند و با ارائه طرحهای مختلف در مدیریت طرح و برنامهریزی و اجرای این فضاها مشارکت نمایند.

فرصت های شغلی دانش آموختگان شهرسازی
زمینه های کاری مهندس شهرسازی در کشور بسیار متفاوت و متنوع است. مهندس شهرسازی می تواند در سازمان های وابسته به مسایل سکونتی و شهری از جمله وزارت راه و شهرسازی، سازمان ملی زمین و مسکن، شرکت عمران شهرهای جدید، مراکز تحقیقاتی مسکن و شهرسازی، استانداری ها، بنیاد مسکن، شهرداری های مناطق و نواحی شهری و سازمان های وابسته به آن ها مانند دفاتر نوسازی بافت های فرسوده، سازمان نوسازی، سازمان زیباسازی شهری و سازمان های پیشگیری و مدیریت بحران استخدام شوند.
همچنین فعالیت در بخش خصوصی – در شرکت های مهندسین مشاور شهرسازی، معماری، برنامه ریزی منطقه ای و  … – زمینه شغلی مناسب دیگری برای مهندسان شهرسازی می باشد. در صورت داشتن سرمایه، تجربه و سایر شرایط لازم، مهندس شهرسازی می تواند به طور مستقل به تاسیس شرکت مهندسی مشاور شهرسازی بپردازد و در تهیه انواع طرح های توسعه شهری، روستایی و منطقه ای، انجام پروژه های محوطه سازی، تفکیک زمین، طراحی محله و ...، برنامه ریزی و طراحی شهرک های گوناگون (مسکونی، صنعتی، تجاری)، برنامه ریزی و طراحی شهرهای جدید و ... مشارکت نمایند.
مهندس شهرسازی می تواند با عضویت در سازمان نظام مهندسی ساختمان و اخذ پروانه اشتغال به عنوان مهندس ناظر و مهندس طراح در پروژه های ساختمانی مشارکت نماید.
از دیگر فعالیت هایی که مهندس شهرسازی می تواند انجام دهد، این است که به عنوان کارشناس رسمی دادگستری به حل پرونده های مرتبط به حوزه کاری خود بپردازد.
در صورت ادامه تحصیل و داشتن مدرک دکتری تدریس دانشگاهی از دیگر فرصت های شغلی دانش آموختگان شهرسازی می باشد که با توجه به افزایش تعداد دانشگاه ها دارای جاذبه بسیار می باشد.
با توجه به تداوم روند توسعه شهرها در کشور و لزوم بکارگیری متخصصان کارآزموده شهرسازی جهت برنامه ریزی، طراحی و اجرای پروژه های مرتبط، در سال های آتی بازار کار  و فرصت های شغلی پیش روی مهندسان شهرسازی قرار خواهد گرفت.

پروفسور جان فریدمن دکترای برنامه ریزی منطقه ای بنیانگذار دانشکده برنامه ریزی شهری و منطقهای دانشگاه کالیفرنیا و استاد افتخاری دانشگاه بریتیش کلمبیا، برنامه ریزی را پیوند میان دانش و عمل می داند. به اعتقاد فریدمن، "برنامه‎ریزی آینده‎گر است و تلاش دارد تا اشکالی از دانش را با اشکالی از عمل مرتبط سازد". بنابراین، برنامه‎ریزی باید چشم‎انداز در مورد آینده و نحوه تحقق بخشیدن آن‎ داشته باشد. پیوند دانش و عمل به عنوان پایه ای برای تعریف پارادایم جدید برنامه ریزی قرار گرفت.

از مهم ترین مفهوم سازی و نظریه پردازی های جان فریدمن، می توان به "فرضیه شهرهای جهانی؛ اگروپلیتن"، "منظومه کشت-شهری؛ توسعه قطبی شده"، "نظریه مرکز-پیرامون؛ فضای اقتصادی در برابر فضای  اجتماعی در توسعه منطقه ای"، "برنامه ریزی داد و ستد مآبانه/  بده-بستانی"، "جامعه خوب و شهروندی؛ قدرتمندسازی اجتماعات محلی"  و "سنت های چهارگانه برنامه ریزی: اصلاح اجتماعی، تحلیل سیاست، یادگیری اجتماعی و بسیج اجتماعی" اشاره نمود.

نظریه مرکز پیرامون
در مدل "مرکز- پیرامون فریدمن (1966) هر نظام فضایی از دو زیرنظام یکی مرکز، هسته یا کانون که مرکز پویایی، تحول و پیچیدگی و است و دیگری پیرامون که وابسته به هسته است تشکیل شده است. مرکز یا کانون خاصیت دینامیک و رهبری کننده و خصلت صنعتی و خدماتی دارد اما پیرامون خصلت کشاورزی و  فرمانبردار را داراست.         
نظام سکونتگاه های شهری به عنوان نقاط کلیدی برای جذب مازاد تولیدات کشاورزی و انتقال آن به مادر شهر مورد استفاده می گیرد. به عقیده فریدمن روند قطبی شدن و دوگانگی در ساز و کار مرکز- پیرامون " خود- تقویت کننده" است. روند تحکیم تسلط فضای مرکزی بر فضای حاشیه ای از طریق یک سری مکانیزم هایی خود را تقویت می نماید. این مکانیزم ها به عقیده فریدمن عبارتند از: " اثر سلطه" که انتقال منابع از حاشیه به مرکز را باعث می شود. " اثر اطلاعاتی" که تشدید روابط و نوآوری در مرکز را تسهیل می کند ،" اثر روانی" که به دلیل چشمگیری، انتظارات بالا و خطر کمتر به رشد بالاتر نوآوریها در مرکز ختم می شود. " اثر نوسازی" ( مدرنیزاسیون) که تغییرات نهادی و اجتماعی مناسب نوآوری ها را فراهم می سازد." اثر زنجیره ای" که نوآوریها ، نوآوری های دیگر را پدید می‌آورند، "آثار تولیدی " که صرفه جویی های ناشی از مقیاس و تجمع را در فضای مرکز ایجاد می¬کنند.

برنامه ریزی غیراقلیدسی(Non– Euclidian Mode of Planning)
در سال 1993 فریدمن در نقد برنامه ریزی سیستمی برنامه ریزی غیراقلیدسی را مطرح و اظهار می‎ کند: "مدل برنامه‎ریزی مهندسی با تأکید آن بر پیشبرد تصمیم‎گیری‎، مدل های کلیشه‎ای و ادعای آن به علمی بودن و برتر بودن نسبت به دیگر اشکال تصمیم‎گیری‎، دیگر از اعتبار برخورار نبوده و باید به کنار نهاده شوند". همچنین ادعا می‎کند: "اینک دوران فروپاشی جهان با نظم اقلیدسی و پدیده‎های ایستا و فرضیات عقلانی که بر درک ما از جهان حاکم بوده‎، است‎".
فریدمن پیشنهاد خود را از نظریه برنامه‎ریزی چنین جمع‎بندی می‎نماید: "تعیین فرآیندهای زمانی واقعی‎ و حقیقی بجای زمان تصوری در آینده‎؛ اتخاذ یک دید ارزشی از ضروریات زندگی کنونی بجای مشخص کردن‎ موقعیت جهان در آینده". راه حلهای خلاق برای معضلات اجتماعی‎، کالبدی و زیست محیطی مستلزم مهارت بالای برنامه‎ریز در امر مذاکره‎، میانجیگری و مصالحه در برنامه‎ریزی خواهد بود و نیز به درک برنامه‎ریزی تعاملی و یادگیری‎ اجتماعی که مردم در آن نقش بسیار مهمی از طریق فراهم ساختن دانش تجربی خود به دانش تخصصی‎ برنامه‎ریزان دارند، نیاز خواهد داشت‎.
برنامه ریزی غیراقلیدسی نظریه ای است در راه استقلال برنامه ریزی از مدل‌های مهندسی و رهانیدن آن از نظم‌های محضِ عقلانی و آرمانی. این نظریه بر درک تازه‌ای از مفهوم زمان و فضا استوار است و می‌خواهد با تعریف جدیدی از این دو مقوله خود را از شیوه‌های قبلی جدا کند. زمان برنامه‌ریزی در شیوة غیراقلیدسی، زمان واقعی حوادث روزانه یعنی زمان حال است. در زمان حال برنامه‌ریزان درگیر عمل می‌شوند، مسئولیت بیشتر می‌یابند و می‌توانند مفیدتر باشند. با همه این‌ها، برنامه‌ریزی غیراقلیدسی، آینده را نفی نمی‌کند. فضای غیراقلیدسی  فضایی کوچک است، فضای محلی و منطقه‌ای است تا فضای ملی و فراملی. این برنامه ریزی مبتنی بر زمان واقعی و فضای محلی پنج ویژگی مهم دارد:

هنجاری (Normative) است و برابری اجتماعی، اهمیت دادن به محرومان از قدرت، احترام به تنوع فرهنگی، برتری دادن به رشد کیفی به جای رشد کمّی، توجه به مفهوم پایداری خانواده، احترام به طبیعت و ...  ارزش‌های مورد توجه آن هستند.
نوآورانه (Innovative) است و راه حل‌های بدیع و تازه برای مسائل فرهنگی - اجتماعی می‌جوید.
سیاسی (Political) است و به گروه های ذی نفع و ذی نفوذ توجه می کند. بنابراین در پی راهبردها و روش هایی برای اجرای برنامه است.
بده – بستانی (Transactive) است یعنی تجربه مردم عادی به کمک دانش کارشناسان می‌آید تا راه‌حل‌های مناسب و واقع بینانه برای مسائل پیدا شود.
بر یادگیری اجتماعی (Social Learning) استوار است، منش باز دارد و از نقد و تفسیر استقبال می‌کند. اشتباه را می پذیرد و در صورت لزوم راهبردها را مورد بازنگری قرار می دهد.

"در نظریه نوین برنامه‎ریزی، برنامه‎ریز فن تخصصی خود را در تحلیل بکار برده و به‎ شهروندان کمک نماید و این شامل مهارت در تدوین سیاستهای گزینه و یا برنامه‎ها می‎شود."  فریدمن معتقد است که برنامه‎ریزی دیگر کمتر به عنوان شیوه‎ای در تهیه اسناد مطرح بوده و بیشتر راهی جهت ارتباط دادن‎ دانش و تجربیات برنامه‎ریزی به خود عمل شده است‎. در شیوه برنامه‎ریزی غیر اقلیدسی‎، انتظار بر این است که‎ استفاده از مدلها بجای اینکه کاملاً، به کنار نهاده شود، کمتر شود.

تصمیم‎گیری در محیط اجتماعی امری جمعی‎، پیچیده و در آمیخته با چانه زنی  بر سر اهداف و‎ آرمانهاست‎. به عبارت دیگر علم و تخصص فنی فقط در جایی حرف اول و آخر را خواهد زد که اهداف معلوم‎ بوده و ما فقط در پی رسیدن به ابزارهایی جهت نیل به هدف هستیم‎. اما در جائیکه تعیین هدف و توافق بر سر خود مسأله اصلی برنامه‎ریزی است‎، دانش فنی و علم‎گرایی جایگاه اول را نخواهد داشت‎. در چنین‎ محیطی‎، مباحثه بر سر اهداف و منابع‎، گفتگو بر سر قواعد و ضوابط و مصالحه بین تقاضاها و منافع متضاد راه‎ حل مسأله خواهد بود.

سنت های برنامه ریزی
هر یک از سنت های سیاستگذاری نشان دهنده گرایش های مشخصی در سیاستگذاری و برنامه ریزی میباشند. فریدمن این سنت ها را در چهار گروه "سنت اصلاح اجتماعی"، "سنت تحلیل سیاست"، "سنت یادگیری اجتماعی" و "سنت بسیج اجتماعی" مورد بررسی قرار می دهد:
سنت اصلاح اجتماعی: اصلاح اجتماعی سنت محوری نظریه برنامه ریزی است. این سنت، پارادایم اولیه برنامه ریزی است که ریشه در جامعه شناسی و اقتصاد نهادگرا دارد. سنت اصلاح اجتماعی دولت محور است و بر کنترل از بالا تاکید دارد. از دید نظریه پردازان این سنت، برنامه ریزی را نمیتوان در خدمت منافع گروه خاص قرار داد (همانگونه که از دید آنها سیاست و اقتصاد لازمه منفعت طلبی گروههایی خاص میباشد) و برنامه ریزی را یک نوع نیروی هدایت که در خدمت عموم است میدانند.
 سنت تحلیل سیاست: این سنت قدمتی طولانی دارد اما تحلیل حرفه ای سیاست به سالهای پس از جنگ جهانی دوم بر می گیردد و بر کنش بازیگران متمرکز است، دولت تنها بازیگر و حتی بازیگر اصلی در این فرایند نیست بلکه احزاب، جنبش ها و اتحادیه ها هم حاضر هستند. این سنت از لحاظ نظری و بنیان روش شناختی مبتنی بر عقلانیت محدود است. یعنی با عقلانیت محدود نسبت به شناسایی مسائل و راه حل ها برای معضلات عمومی اقدام می کند. اگرچه سنت اصلاح اجتماعی مانند سنت تحلیل سیاست مبتنی بر عقلانیت و اقدام از بالا است لیکن تاکید بر اصلاح و تغییر در سازوکارهای جامعه را دارد.
سنت یادگیری اجتماعی: دراین سنت فرض شده است که معرفت از طریق مواجه ذهن با عینیات حاصل می شود و بر منازعه تئوری و عمل متمرکز است از دو جریان فکری ریشه میگیرد؛ اول پراگماتیسم که بر شناخت از طریق کنش تاکید دارد و دوم مارکسیسم که بر تغییر تاکید دارد. این سنت اعتقاد به رویکرد از پائین به بالا  دارد و در حوزه برنامه ریزی یا عمل اجتماعی ابتدا بر اساس نیازهای فوری و مسائل پیش رو در حد تجربه ما با این مسائل برخورد کرده و راه حل ارائه می نماید و پس از این مرحله به کشف نائل می گردد. کانون اصلی این سنت، کنش و فعالیت هدفمند است و  بر یادگیری و اصلاح ذهن و نظریه از طریق مواجه نمودن تئوری با عمل و تجربه متکی است.

سنت بسیج اجتماعی: این سنت ریشه در سه جریان همزاد چپگرا یوتوپیانیسم، آنارشیسم اجتماعی و ماتریالیسن تاریخی دارد. این سنت با نقد صنعتی شدن آغاز می شود و هدفش رهایی انسان است و صبغه آن به قرن ۱۸ باز می گردد. سنت بسیج اجتماعی با توجه به ریشه های فکری آن صد در صد از پائین به بالا می باشد و رویه آن از نوع مواجهه گرایی و تغییر وضع موجود در راستای رهایی و ایجاد جامعه ای آرمانی است.

منابع:

• Friedman, John (1973) A Response to Altshuler: Comprehensive Planning as a Process, In Andreas Faludi (Ed). A Reader in Planning theory, Oxford, Pergamum Press.
• Friedman, John (1987) Planning in the Public Domain: From Knowledge to Action, Princeton, Princeton University Press.
• Friedman, John (2011) Insurgencies: Essays in Planning Theory, London and New York, Rutledge Press. 

• فریدمن، جان، (1379)، به سوی برنامه ریزی غیر اقلیدسی، ترجمه ناصر برک پور، مدیریت شهری، شماره 2، صص 14-19.
• فریدمن، جان، (1387)، برنامه ریزی در حوزه عمومی(از شناخت تا عمل)، ترجمه عارف اقوامی مقدم، تهران، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
• مرادی مسیحی، واراز؛ خلج، مهرشاد، (1389)، تحولات برنامه ریزی شهری در جهان و ایران (از دهه 1930 تا به امروز)، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

بررسی عوامل موثر بر ادراک کیفیت عرصه های همگانی شهر مشهد

نشریه علمی- پژوهشی مدیریت شهری، شماره 45، 449-464، 1395

الهام لشکری، مجتبی رفیعیان، علیرضا عندلیب

عرصه های همگانی شهری به‌عنوان فضاهای حضور شهروندان و مکانی برای کنش و تعاملات شهروندی و فعالیت‌های شهری هستند و لذا بسیاری از عملکردهای جامعه شهری در آن ها بروز می یابد. از این رو سلامت اجتماعی شهروندان وابسته به کیفیت و کارایی عرصه همگانی شهری می‌باشد. عرصه همگانی  با کیفیت و مورد پذیرش مردم، جایی است که کاربران آن را ترجیح می‌دهند، انتخاب می‌کنند و استفاده از آن تداوم دارد. چنانچه قابلیت های عرصه همگانی درک نشود و یا متناسب با نیازها و تمایلات مردم و کاربران آن نباشد، افراد ترجیح می‌دهند حضور خود را در عرصه همگانی به حداقل برسانند یا دست به تغییر و انتخاب بزنند. ادراک قابلیت‌ها و کیفیت‌های عرصه همگانی فرآیند هدفمند دریافت اطلاعات ارسال‌شده از محیط ساخته شده توسط افراد جامعه است و بنابراین تابعی از شرایط و متغیرهای محیطی و نیز ویژگی‌های فرد ادراک‌کننده می‌باشد. هدف این مقاله توجه به کیفیت عرصه های همگانی شهر مشهد و درک قابلیت های آن ها در تسهیل مراودات اجتماعی می باشد. بنابراین، با تکیه ‌بر رویکرد پدیدارشناسانه تعامل بین انسان و محیط در درک قابلیت عرصه های همگانی و با استفاده از تئوری زمینه ای به بررسی رفتار کاربران عرصه های همگانی کلانشهر مشهد پرداخته است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان می دهد در درک کیفیت عرصه های همگانی رابطه ای قوی و معنی‌دار بین تمایلات متأثر از ویژگی های فردی و اجتماعی کاربران و ادراک معانی محیط  ساخته شده وجود دارد. همچنین مشخص شده است متغیرهای سن، جنس، میزان آشنایی و علت مراجعه کاربران در میزان درک کیفیت عرصه های همگانی مؤثر هستند.

کلیدواژه‌ها: ادراک محیط، کیفیت محیط، عرصه های همگانی شهر مشهد، تعامل انسان و محیط، تئوری زمینه ای

دریافت نسخه الکترونیکی به طور مستقيم از نشريه مديريت شهري

صفحه مقاله در magiran

Analysis of cultural patterns on Urban Public Realms in Multicultural Cities , Case Study: Mashhad Metropolitan

DAV International Journal ofScience Volume-4, Issue-2, ISSN: 2277-5536 (Print); 2277-5641 (Online), pp 390-397.2015

Elham Lashkari, Mojtaba Rafieian, Aliraza Andalib

Pattern is a cultural feature. Patterns represent the norms and rules that control their behavior. Every society, patterned behaviors identified and introduced it to better understand the culture, it is essential to recognize cultural patterns.  Urban public realms are the most important part of the cities. The most Urban public realms of contact and communication between people and social interaction occurs and belongs to all people, regardless of differences in gender, race, age and other demographic and social differences. So, the Urban public realms of public life and social context of the community considered that the rules and behavior the society in which they occur. Also, all the activities and citizenship behavior, based on culture and cultural patterns determine and reflect how people use urban spaces are. Therefore, the cultural patterns of citizens in a multicultural society had a complex mechanism that has attracted the attention of this article. The main issue of this research is to identify cultural patterns in multicultural societies is, these patterns are the result of cultural and environmental values. Thus, using descriptive and contextual research to examine cultural patterns in Urban Public Realms of Mashhad as a multicultural city with the use of samples, observe and record observations have been made. The results show that cultural patterns in Mashhad multicultural city will follow model of unity in cultural diversity. As well as the use of urban public spaces, environmental and cultural interact with each other.

Keywords: Multiculturalism, Cultural Patterns, Citizenship Behavior, Cultural Pluralism, Urban Public Realm

بررسی عوامل مؤثر بر حضور پذیری مردم در فضاهای عمومی (نمونه موردی بازار قدیم چناران)

کنفرانس ملی مهندسی معماری، عمران و توسعه شهری، ایران، مازندران، 1394

شیما رمضانیان،  الهام لشکری

فضاهای عمومی مکان هایی هستند که بیشترین برخوردهای متقابل میان افراد در آن ها اتفاق می افتد که امروزه دگرگونی های اتفاق افتاده، باعث کمرنگ شدن نقش فضاها در برقراری تعاملات و ارتباطات اجتماعی شده است. حضور پذیری روندی است که فرد را برای برقراری ارتباط حیات جمعی آماده می نماید واجتماع پذیری در واقع یعنی چگونگی اجتماعی شدن افراد و پذیرش و رعایت کردن قوانین و اصولی که درعین حال که احترام متقابل را جویا می شود به تعامل اجتماعی با سایرین هم بیانجامد. بازار همواره به عنوان یکی از تأثیرگذارترین ارکان شهر بر تحولات اجتماعی مطرح است. در این پژوهش سعی بر آن است از روش تحقیق فرا تحلیل و رویکردهای تحلیلی- توصیفی استفاده شود و تلاش می شود که حضور پذیری مردمان در فضاهای عمومی موردبررسی قرار گیرد. بازار قدیم چناران که به عنوان نمونه موردی در این پژوهش انتخاب شده  طی سال های گذشته توجه کمتری به آن ازنظر کالبدی، موقعیت عملکردی و ... شده است  و ازآنجایی که هدف این مقاله بررسی بعد اجتماعی – کالبدی هست در این پژوهش بعد از بیان مبانی نظری و بررسی های لازم، از روش های تحلیلی برنامه ریزی شهری نظیر ماتریسSWOT و پرسشنامه برای نتیجه گیری از بازار قدیم چناران (واقع در خراسان رضوی)، استفاده می شود.

کلیدواژه‌ها: فضاهای عمومی، حضور پذیری، بازار

بررسی قابلیت های پیاده مداری خیابان تعبدی مشهد

کنفرانس سالانه عمران، معماری و شهرسازی، ایران، شیراز، 1394

سحر رحمانی ، الهام لشکری

افزایش قابلیت پیاده مداری باتوجه به منافع محیط زیستی،اجتماعی-فرهنگی،اقتصادی،ادراک محیطی وارتقاءایمنی وامنیتی که داردبه موضوعی کلیدی درمباحث شهرسازی تبدیل شده است. بشرهمواره با ایجادساختارهایی درشهر،نیازذاتی خودبرای برقراری روابط اجتماعی رابرآورده کرده،فضاهایی که ازنظراجتماعی فعال بوده وامکان ارتباطات چهره به چهره انسانی را،درون اجتماع شهر ودرکالبدی سازمان یافته فراهم کرده است.درگذشته عابرپیاده به عنوان عنصراصلی دربرنامه ریزی وطراحی شهری موردتوجه قرارمی گرفت ومقیاس انسانی درهمه ابعادحرف اول راعنوان می کرد. هم اکنون رشدشهرنشینی وازدیاد وسایل نقلیه درکشورباعث نوعی تغییردرجایگاه عابرپیاده درخیابان که نقش اصلی رادرشهرها ایفامی کنندوهمچنین فضاهای شهری گشته وموجب ازبین رفتن مقیاس انسانی درسطح شهر،نابودی فضاهای شهری وارتباطات چهره به چهره و ازبین رفتن ایمنی وامنیت عابرین پیاده گردیده است. دراین میان تنهاراه منطقی برای سروسامان دادن به این وضع،انسانی ترکردن شهرها ازطریق توجه به پیاده وپیاده مداری وتوجه به سهم فراموش شده عابران پیاده است که در دستورکار برنامه ریزان و طراحان شهری قرار گرفته است. به طورکلی توسعه پیاده محوری به عنوان تنها گزینه پایدار و ارزان برای جابجایی در فواصل کوتاه سهم قابل توجهی در نظام حمل و نقل داشته است. این مقاله درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است که فضاهای پیاده مدارچه ویژگی هایی دارند و چگونه میتوان خیابان تعبدی (راسته پارچه و پرده واقع در شهرمشهد) را براساس اصول پیاده مداری به فضایی پیاده محورتبدیل نمود؟ روش تحقیق حاضرازنوع توصیفی-تحلیلی و براساس مشاهده و مطالعه و پرسشنامه استوار است. نتایج حاصله ازیافته ها و بررسی ها نشان می دهدکه این محور پتانسیل تبدیل شدن به یک محورپیاده مدار را دارا می باشد.

واژه های کلیدی: رویکردپیاده مداری، قابلیت پیاده مداری، پیاده راه، عابرپیاده

واکاوی رابطه محیط و فرهنگ در شکل گیری الگوهای رفتارهای اجتماعی
 کنفرانس سالانه عمران، معماری و شهرسازی، ایران، شیراز، 1394

الهام لشکری، مجتبی رفیعیان، علیرضا عندلیب

 انسان در محیط اجتماعی زندگی می کند و در این نظام افراد به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با هم رابطه منظم اجتماعی دارند. این رابطه اجتماعی به رفتار تعبیر می شود و از این رو، رفتار انسان بدون ارتباط با یک محیط اجتماعی قابل درک نیست. هیچ یک از رفتارهای انسان در خارج از محیط اجتماعی رخ نمی دهند و بنابراین محیط با شکل گیری رفتارهای اجتماعی در ارتباط می باشد. از سوی دیگر، همه  فعالیت شهروندی، متکی به فرهنگ است و  الگوهای رفتاری، تعیین کننده و بیان کننده چگونگی استفاده مردم از فضاهای شهری می باشند.  مساله اصلی فراروی این نوشتار شناسایی الگوهای رفتار اجتماعی منبعث از ارزش های فرهنگی و محیطی با استفاده از رویکرد کل گرای انسانی– محیطی (تعامل بین ابعاد انسانی و محیطی) می باشد. از اینرو با استفاده از روش تحقیق توصیفی و رویکرد فراتحلیل به واکاوی رابطه محیط و فرهنگ در عرصه های شهری پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که فرهنگ و محیط دارای رابطه دو سویه در شکل گیری رفتار اجتماعی هستند. همچنین مشخص شده است، رفتار اجتماعی در خلاء رخ نمی‌دهد؛ لذا الگوهای گوناگون رفتار اجتماعی شهروندان از سویی مرتبط با ویژگی های گوناگون محیط شهری بوده و از سوی دیگر تحت تاثیر باورها، ارزش ها و الگوهای فرهنگی افراد از جامعه ای به جامعه دیگر به صورت متفاوت بروز می کنند.

واژه های کلیدی: رفتار اجتماعی، الگوی رفتاری، فرهنگ، محیط شهری

دريافت مقاله

برنامه ریزی کیفیت گرا در محله های شهری

همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار زیرمجموعه هشتمین سمپوزیوم پیشرفت های علم و تکنولوژی، ایران- مشهد، ۱۳۹۳، ارائه مقاله و سخنرانی

الهام لشکری، مهرشاد خلج، حسین طالبی

 به دنبال تغییرات بنیادی در رویکرد برنامه ریزی از روش سیستمی و خطی به شیوه های راهبردی و دموکراتیک و تبدیل برنامه ریزی به موضوعی میان رشته ای از یک سو و ارائه و گسترش تفکرات معطوف به کیفیت (در تمامی ابعاد انسانی) ازسویی دیگر ، تغییراتی در شیوه های عملی برنامه ریزی و اجرای برنامه ها به وجود آمد.  در پی این تغییرات توجه به کیفیت و ارتقای آن در محیط های شهری به  یکی از موضوعات مهم در فرآیندهای برنامه ریزی شهری بدل گردید. مساله اصلی فراروی این مقاله توجه به ماهیت کیفیت محیط های شهری در برنامه های توسعه محلات است که نه تنها در مفهوم و اهداف پروژه ها، بلکه در فرآیند اجرای آن ها نیز قابل بحث و ارزیابی است. در این مقاله سعی شده تا ضمن بیان مفاهیم مرتبط با کیفیت در محیط های شهری، برنامه ریزی محله ای به عنوان یکی از شیوه های ارتقای کیفیت در محیط شهری مورد بررسی قرار می گیرد.

کلمات کلیدی: برنامه ریزی توسعه محله، ارتقای کیفیت، ارزش های کیفی محیط، جوامع محلی.

دریافت نسخه الکترونیکی مقاله

-لاورنس هالپرین نظریه پرداز دهه 1970  می باشد که دغدغه اصلی او تنظیم موزون انواع حرکت ها در شهر است. او پویایی و تکاپوی زندگی شهری را وابسته به ساختار حرکتی آن معرفی می نماید و در این میان، تنها حرکت را به شکل انسانی (سواره یا پیاده) منحصر ندانسته و حتی جابجایی پرندگان و حیوانات و تغییر فصول را نیز موثر می داند. هالپرین معتقد به ضرورت حذف خودرو و جایگزینی و گسترش سامانه حمل و نقل همگانی تندرو و راحت بوده و بر استفاده از ترازهای ارتفاعی مختلف جهت متمایز کردن سرعت های متفاوت (همانند ایده تقاطع ناهمسطح اوژن انارد)، کیفیت بی بدیل حرکت پیاده و تاثیر کفسازی بر آن تاکید می نماید. او همچنین با اشاره به بعد سوم شهر، از تغییر ارتفاع در سطح بعنوان عامل کیفیت بخشی به تجربه پیاده روی نام میبرد. وی در بررسی سلسله مراتب فضاهای باز شهری ابتدا به خیابان، سپس میدان های کوچک در مقیاس محله و پارکهای محلی و درنهایت فضای باز روی بام اشاره میکند.

United Nations Plaza, Civic Center, San Francisco

-آوازه لاورنس هالپرین در آمریکا بخاطر طراحی پارکهای شهری منحصر بفرد از جمله حوضچه‌های آبی پارک سیتل فری وی در سال ۱۹۷۶ است. وی دانش آموخته دانشگاه هاروارد و ازجمله معماران معروف قرن بیستم بوده و متولد 1916 در نیویورک می باشد.  وی از  دریافت کنندگان جایزه ‘یک عمر دستاورد’ از موزه ی هنر مدرن سان فرانسیسکو است.

Freeway Park, Seattle

-در معماری یونان باستان تأثیر محسوس طبیعت بر ساختمان همواره مهم بوده، تبدیل عناصر طبیعی به خدایان و تجسم معمارانه و انسانی آنها گرفته تا طراحی معابد بزرگ نظیر معبد دلفی بر مبنای قواعد طبیعت و توپوگرافی، نشان این ارتباط معماری و طبیعت از روزگار باستان تا امروز است. آثار معمارانی چون لاورنس هالپرین مثال های روشنی از کار آنانی است که از مستندات زنده ی طبیعی بسیار آموخته اند و سبک شان متکی بر توجه به طبیعی بودن و ارزش های پدیده ای است که به خود امر واقع تقرب می جوید. طبیعت و زندگی روزمره آموزگار این هنرمند و سرچشمه ی الهام آن است و از سبک انتزاعی دوری می گزیند.

Ira Keller Fountain, Portland, Oregon

-لاورنس هالپرین در بیان مفهوم شهر مطرح می کند هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی خلاق برای مردمی است که در آن زندگی می کنند. شهر به عنوان عرصه تکاپو و فعالیت های انسانی چون موجودی زنده در تعامل با خود و اجتماع انسان هاست. سیمای شهر، موضع درک مشترک شهروندان از هویت شهر است و بخش مهمی از خاطره جمعی ساکنان شهر را به خود اختصاص می دهد. به بیان دیگر فضاهای شهری، عضوی از جامعه شهری است که همراه با اهالی آن در همه تجربه ها و حوادث خاطره ساز که تاریخ و ذهنیت افراد جامعه را نقش می دهد حاضر بوده است.

Lovejoy Fountain Park, Portland, Oregon

-بین سال های 1964 تا 1972، لاورنس هالپرین با همکاری ریس دانشکده معماری دانشگاه ییل؛ چارلز مور به همراه ژزف اشریک و شرکایِ کـُـست وِستِ مور در شرکت مور لیندن ترنــبال ویتاکر مجموعه خانه هایی condominiums  با بدنه هایی تماما از چوب رنگ امیزی نشده و بام های تک شیبی را با رعایت چنان هم بندیی نسبت به بافت اطراف طراحی و اجرا کردند که گویی ساختمان ها جزیی ابدی از چشم انداز کرانه های حاشیه ایی سی رنــــچِ کالیفرنیا می باشند، طراحی بی نهایت مورد توجه و استقبال مردم قرار گرفت. این بناها که در عین مدرن بودن سنتی هم بودند بار دیگر سقف های شیب دار را مد کردند، ناگهان معماران فهمیدند دیگر ملزم به استفاده از سقف های مسطح مدرنیستی که استفاده از ان ها صرفا برای مناطق حاره ایی مناسب بود نیستند. این خانه های مجتمعیِ clustered houses با راندمانِ انرژیِ بالاتر همچنین بخشی از جنبش "بازگشت به طبیعت" را تشکیل می دادند؛ خانه هایی که به جای تلاش برای غلبه بر زمین های بکر و تپه ماهوری حاشیه اقیانوسی سعی شان ترکیب شدن با این اقلیم بود.

IraKeller Hero 2008 CharlesBirnbaum

-بیشتر هنرمندان خلاق‚ برای سکونت درجست جوی محیط های طبیعی منحصر به فرد هستند . لاورنس هالپرین و بسیاری از معماران دیگر از طبیعت بسیار آموخته اند و آموزه های آن را از طریق آثار و نوشته هایش نشان داده است. اسکیس از طبیعت و شکل های طبیعی روش مورد علا قه وی برای مطالعه بوده است . نکته دیگر زندگی بسیار نزدیک با طبیعت برای مدت طولانی است که برای وی بسیار مهم بوده است. از جمله آثار مکتوب هالپرین می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• A Life Spent Changing Places (2011) ISBN 978-0-8122-4263-8
• The Sea Ranch: Diary of an Idea (2003) ISBN 1-888931-23-X
• The FDR Memorial: Designed by Lawrence Halprin (1998) ISBN 1-888931-11-6
• The Franklin Delano Roosevelt Memorial (1997) ISBN 0-8118-1706-7
• "Design as a Value System", Places: Vol. 6: No. 1 (1989)
• Lawrence Halprin: Changing Places (1986) ISBN 0-918471-06-0
• Ecology of Form (audio book) (1982) ISBN 1-85035-074-4
• Sketchbooks of Lawrence Halprin (1981) ISBN 4-89331-701-6
• Lawrence Halprin (Process Architecture) (1978)
• Taking Part: A Workshop Approach to Collective Creativity (with Jim Burns) (1974) ISBN 0-262-58028-4
• Lawrence Halprin: Notebooks 1959–1971 (1972) ISBN 0-262-08051-6
• The RSVP cycles; creative processes in the human environment. (1970, c1969) ISBN 0-8076-0557-3
• Freeways (1966)
• “Motation.” Progressive Architecture Vol. 46 (July 1965): ppg. 126-133
• Cities (1963)

منابع:

• آنتونیا دس، آنتونیسی،  بوطیقای معماری (آفرینش در معماری )،  ترجمه احمدآی،  انتشارات سروش۱۳۸۶
• دانشنامه آزاد ویکی پدیا، لاورنس هالپرین، خوانده شده در آبان 1393
• کاشانی جو، خشایار، بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، نشریه هویت شهر، سال چهارم  شماره 6 بهار و تابستان  89
• معماری پس از 1940 ـ پست مدرنیسم؛ فهمی ناهمگون از وضعیت های ضدگون، خوانده شده در وبسایت معماری اتوود، آبان 1393
• میراحسان. احمد، استناد در معماری،‌ از عهد باستان تا دوران پست مدرن (بخش دوم)، سایت سینمای مستند، 23 مرداد 1389

• Halprin, Lawrence (1972), “Cities”, The MIT Press, Massachusetts

کاداستر ابزار ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در طرح  های توسعه و عمران شهری

ماهنامه آموزشی، خبری، تحلیلی (فنی مهندسی) شمس، سال یازدهم، ۹۹، آذر و دی ۱۳۹۲

مهرشاد خلج، الهام لشکری، حسین طالبی

امروزه، کاداستر به عنوان یکی از مهمترین زیرساخت  های کشورها می  تواند ابزاری مفید در راستای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، در اختیار دولت  ها و جوامع قرار گیرد. در ایران به دلیل نا آشنایی سازمان های تخصصی مهندسی و نیز جوامع حقوقی و قضایی با این واژه و ماهیت آن به خصوص تا پیش از نیمه اول دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، فعالیت های مختلفی در قالب کاداستر صورت پذیرفت که با وجود ماهیت کاداستری، عنوان آن را نیافته اند. ناشناخته بودن " کاداستر" در گذشته نه تنها در ایران بلکه دربرخی کشورهای اروپایی نیز منجرگردیده که اصطلاحاتی نظیر "مهندسی زمین" ، "مهندسی ثبت"  و ... بر آن نهاده شود.در این مقاله سعی شده است ضمن بیان مفهوم کاداستر، از آن به عنوان ابزاری کاربردی در فرایند تهیه و اجرای طرح  های توسعه شهری یاد کرده و به فواید آن در راستای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان پرداخته شود.

کلمات کلیدی: کاداستر، طرح توسعه شهری، کیفیت زندگی شهروندان

دریافت نسخه الکترونیکی مقاله